Periferik Arter Hastalıkları Tanı ve Tedavisi

Periferik arter hastalıkları (PAH), vücudun kol, bacak, mide ve baş gibi bölgelerine kan taşıyan arterlerin daralması veya tıkanması sonucu ortaya çıkan bir dolaşım bozukluğudur. Genellikle bacaklardaki arterleri etkileyen bu hastalık, kalbe yeterli kan gitmemesiyle sonuçlanan koroner arter hastalığına benzer. PAH genellikle ateroskleroz (damar sertliği) sonucu ortaya çıkar ve tedavi edilmezse, etkilenen bölgelerde ciddi komplikasyonlar, hatta doku ölümü ve ampütasyon gibi sonuçlara yol açabilir.

Periferik Arter Hastalıklarının Nedenleri ve Risk Faktörleri

PAH, büyük oranda ateroskleroz nedeniyle meydana gelir. Ateroskleroz, damar duvarlarında kolesterol ve diğer yağlı maddelerin birikmesi sonucu plakların oluşmasıyla gelişir. Bu plaklar zamanla büyüyerek arterleri daraltır ve kan akışını kısıtlar. PAH gelişiminde etkili olan başlıca nedenler ve risk faktörleri şunlardır:

• Ateroskleroz: Damar duvarlarının iç yüzeyinde plak oluşumu, PAH’nin en yaygın nedenidir. Bu plaklar zamanla damarları daraltır ve kan akışını engeller.
• Sigara İçmek: Sigara, PAH için en önemli risk faktörlerinden biridir. Sigara içmek, kan damarlarını daraltır, iltihaplanmayı artırır ve ateroskleroz riskini yükseltir.
• Yüksek Kolesterol: Kanda yüksek düzeyde kötü kolesterol (LDL), plak birikimini hızlandırarak PAH gelişimine zemin hazırlar.
• Yüksek Tansiyon (Hipertansiyon): Yüksek tansiyon, damar duvarlarına zarar vererek plak oluşumunu artırır.
• Diyabet: Yüksek kan şekeri seviyeleri, kan damarlarının yapısına zarar vererek ateroskleroz ve PAH riskini artırır.
• Obezite: Fazla kilo, yüksek tansiyon, kolesterol ve diyabet gibi PAH risk faktörlerini beraberinde getirir.
• Yaş: PAH riski yaşla birlikte artar. Genellikle 50 yaş ve üzerindeki kişilerde daha yaygındır.
• Genetik Faktörler: Ailede kalp hastalığı, yüksek kolesterol veya PAH öyküsü olan kişilerde bu hastalığın gelişme riski daha yüksektir.

Periferik Arter Hastalıklarının Belirtileri

PAH’nin erken aşamalarında genellikle belirgin bir semptom görülmez. Ancak hastalık ilerledikçe kan akışındaki kısıtlanmalar, özellikle bacaklarda olmak üzere, aşağıdaki belirtilere neden olabilir:

• Bacaklarda Ağrı (Kladikasyo): Yürürken ya da egzersiz yaparken bacak kaslarında ağrı, kramp, uyuşma ya da zayıflık hissedilebilir. Bu ağrı genellikle istirahatle geçer ancak aktivite sırasında tekrar ortaya çıkar.
• Soğuk ve Soluk Cilt: Etkilenen bölgedeki kan akışı azaldığı için bacaklarda veya ayaklarda cilt soğuk, soluk veya mavimsi olabilir.
• Yaraların Geç İyileşmesi: Kan dolaşımının yetersiz olması, bacaklarda veya ayaklarda yaraların veya ülserlerin geç iyileşmesine yol açabilir. İleri vakalarda bu yaralar enfeksiyon kapabilir ve gangren (doku ölümü) riski artar.
• Bacaklarda ve Ayaklarda Zayıf Nabız: Damar tıkanıklıkları, bacaklar ve ayaklardaki nabzın zayıf hissedilmesine veya hiç hissedilmemesine neden olabilir.
• Dinlenme Ağrısı: Hastalık ilerledikçe bacaklarda ya da ayaklarda dinlenirken bile ağrı hissedilebilir. Bu genellikle geceleri uzanırken daha kötü hale gelir.
• Tırnak ve Kıllarda Değişiklik: Kan dolaşımının zayıf olması, bacaklardaki tırnakların kalınlaşmasına, kılların dökülmesine ve cildin incelmesine neden olabilir.

Periferik Arter Hastalıklarının Tanı Yöntemleri

PAH tanısında doktorlar, hastanın semptomlarını değerlendirir ve fiziksel muayene yapar. Aşağıdaki testler, PAH tanısını doğrulamak ve hastalığın ciddiyetini değerlendirmek için kullanılır:

1. Ankle-Brachial Index (ABI):
   • Ayak bileği kol indeksi (ABI), PAH tanısında kullanılan en yaygın testtir. Bu testte, ayak bileği ve kol arterlerinde kan basıncı ölçülerek karşılaştırılır. Normalde ayak bileğindeki kan basıncı, kol kan basıncıyla hemen hemen aynı olmalıdır. Düşük ABI, bacaklarda damar tıkanıklığı olduğuna işaret eder.
2. Doppler Ultrason:
   • Bu görüntüleme yöntemi, kan akışını ve damarların yapısını değerlendirmek için kullanılır. Doppler ultrason, damarlardaki daralmaları ve tıkanıklıkları gösterir.
3. Manyetik Rezonans Anjiyografi (MR Anjiyografi):
   • MR anjiyografi, damarlarda plak birikimini ve tıkanıklıkları değerlendirmek için kontrast madde kullanarak damarları net bir şekilde görüntüler.
4. BT Anjiyografi:
   • Bilgisayarlı tomografi (BT) anjiyografi, bacaklardaki damarların detaylı görüntülerini sağlar. Bu test, tıkanıklıkların ve daralmaların yerini belirlemek için kullanılır.
5. Klasik Anjiyografi:
   • Klasik anjiyografi, tıkanıklıkların boyutunu ve yerini net bir şekilde belirlemek için damarlara kontrast madde enjekte edilerek yapılan bir röntgen görüntüleme yöntemidir. Bu yöntem genellikle tedavi planlamasında kullanılır.

Periferik Arter Hastalıklarının Tedavi Yöntemleri

PAH’nin tedavisi, hastalığın ciddiyetine, semptomların şiddetine ve bireyin genel sağlık durumuna bağlı olarak değişir. Tedavi yöntemleri genellikle yaşam tarzı değişikliklerinden, ilaç tedavisine ve cerrahi müdahalelere kadar uzanır. Tedavinin temel amacı, kan dolaşımını iyileştirmek, semptomları hafifletmek ve komplikasyonları önlemektir.

1. Yaşam Tarzı Değişiklikleri:
   • Sigara Bırakma: PAH’yi kötüleştiren en önemli faktörlerden biri sigaradır. Sigarayı bırakmak, kan damarlarındaki hasarı durdurmaya ve semptomları hafifletmeye yardımcı olur.
   • Düzenli Egzersiz: Egzersiz, bacaklardaki kasları güçlendirir ve kan akışını iyileştirir. Yürüyüş programları, PAH’li hastaların semptomlarını azaltmak için yaygın olarak önerilir.
   • Sağlıklı Beslenme: Doymuş yağ ve trans yağlardan zengin gıdalardan kaçınmak, yüksek kolesterol ve ateroskleroz riskini azaltır. Sebze, meyve, tam tahıllar ve sağlıklı yağlar içeren dengeli bir diyet benimsenmelidir.
   • Kilo Verme: Fazla kiloları kaybetmek, damar sağlığını iyileştirir ve PAH semptomlarını hafifletir.
   • Kan Basıncını ve Kolesterolü Kontrol Altında Tutma: Yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol, PAH’nin ilerlemesini hızlandırabilir. Sağlıklı yaşam alışkanlıkları ve ilaç tedavisi ile bu risk faktörleri kontrol altına alınmalıdır.
2. İlaç Tedavisi:
   • Antiplatelet İlaçlar: Kanın pıhtılaşmasını önlemek için aspirin ve klopidogrel gibi antiplatelet ilaçlar kullanılır. Bu ilaçlar, pıhtı oluşumunu engelleyerek kalp krizi ve felç riskini azaltır.
   • Statinler: Kolesterol seviyelerini düşürmek ve plak oluşumunu önlemek için statinler kullanılır. Aynı zamanda kalp krizi riskini de azaltırlar.
   • Kan Basıncı İlaçları: Yüksek tansiyonu kontrol altına almak ve damarların üzerindeki baskıyı azaltmak için tansiyon düşürücü ilaçlar kullanılır.
   • Vazodilatörler: Bu ilaçlar, damarları genişleterek bacaklardaki kan akışını artırır ve kladikasyo semptomlarını hafifletir.
   • İnsülin veya Diyabet İlaçları: Diyabeti kontrol altına almak için insülin veya diğer diyabet ilaçları kullanılabilir.
3. Minimal İnvaziv Girişimler:
   • Anjiyoplasti ve Stentleme: Daralmış veya tıkanmış arterler, balon anjiyoplasti ile genişletilebilir. Bu işlem sırasında daralan bölgeye balon kateter yerleştirilir ve genişletilir. Ardından, stent adı verilen küçük bir metal tüp, damarların açık kalmasını sağlamak için yerleştirilir.
   • Trombolitik Tedavi: Eğer bir kan pıhtısı arterleri tıkıyorsa, trombolitik ilaçlar kullanılarak pıhtı eritilebilir.
4. Cerrahi Müdahale:
   • Bypass Ameliyatı: Eğer anjiyoplasti ve stentleme yeterli değilse, tıkalı damarların etrafına yeni bir yol oluşturmak için bypass ameliyatı yapılabilir. Vücudun başka bir bölgesinden alınan bir damar, tıkalı bölgenin etrafına yerleştirilerek kan akışı yeniden sağlanır.
   • Endarterektomi: Arterlerdeki plak birikimini temizlemek için endarterektomi işlemi uygulanabilir. Bu işlemde, daralmış arterlerden plaklar cerrahi olarak çıkarılır.

Periferik Arter Hastalıklarının Önlenmesi

PAH riskini azaltmak ve hastalığın ilerlemesini önlemek için yaşam tarzında bazı önemli değişiklikler yapmak gerekir:

• Sigara İçmemek: Sigara, PAH’nin en önemli risk faktörlerinden biridir. Sigaranın bırakılması, damar sağlığını önemli ölçüde iyileştirir.
• Dengeli Beslenmek: Sağlıklı bir diyet, kan kolesterol seviyelerini düşürmeye yardımcı olur ve ateroskleroz riskini azaltır.
• Düzenli Egzersiz Yapmak: Haftada en az 150 dakika orta şiddetli egzersiz yapmak, kan dolaşımını artırır ve kalp-damar sağlığını destekler.
• Kilo Kontrolü: İdeal kiloda kalmak, PAH riskini azaltır.
• Düzenli Tıbbi Kontroller: Yüksek tansiyon, kolesterol ve diyabet gibi risk faktörlerinin düzenli olarak kontrol edilmesi ve tedavi edilmesi gerekir.

Periferik arter hastalıkları, erken tanı ve uygun tedavi ile yönetilebilir bir durumdur. Tedavi edilmediğinde ciddi komplikasyonlara neden olabilir, ancak yaşam tarzı değişiklikleri, ilaç tedavisi ve gerekli cerrahi müdahalelerle semptomlar hafifletilebilir ve hastalığın ilerlemesi durdurulabilir. Erken müdahale, kalp sağlığını korumak ve yaşam kalitesini artırmak açısından kritik öneme sahiptir.